بحران آب در سمنان؛ نه برای توسعه که برای حیات روزمره + فیلم

به گزارش باآرادان نقل از ایرنا، «پاتوق رسانه‌ای ایرنا سمنان» به میزبانی خبرگزاری جمهوری اسلامی با حضور رسانه‌ها، مدیران و مطالبه‌گران استان برگزار می‌شود؛ نشستی مستمر که در آن نقش رسانه به عنوان پل ارتباطی مردم و مسوولان محور گفت‌وگو است و شرکت‌کنندگان با بررسی تخصصی مسایل استان، چالش‌ها و نیازهای واقعی جامعه را شناسایی و برای حل آن‌ها راهکار، مطالبه و پیشنهادهای عملی ارایه می‌کنند.

در نخستین دوره این نشست که با محوریت «آب و رسانه» برگزار شد، نمایندگان رسانه‌هایی چون روزنامه بیان مردم، نمایندگی روزنامه کار و کارگر در استان و خبرگزاری ایسنا، در کنار مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب و مدیرکل هواشناسی سمنان حضور داشتند.

در این محفل، موضوعاتی مانند چالش‌های تأمین آب، کاهش بارندگی‌ها، جشنواره «رسانه و آب» و نیز مطالبه‌گری درباره محورهای مرتبط با سفر هیات دولت به استان سمنان مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

مدیران آب و فاضلاب، آب منطقه‌ای و هواشناسی استان در پاتوق رسانه‌ای ایرنا سمنان با تاکید بر شکنندگی منابع زیرزمینی و افت سالانه سفره‌های آب زیرزمینی، نسبت به اقداماتی اساسی در راستای پایداری در تامین آب آشامیدنی تاکید کردند و تخصیص اعتبار برای اجرای طرح‌های انتقال آب و مدیریت مصرف را خواستار شدند.

به گفته آنها، کاهش بارش و فرونشست زمین وضعیت منابع آبی استان را به مرحله بحران رسانده است.

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی سمنان در این نشست با تاکید بر نقش رسانه‌ها در تبدیل بحران به آگاهی عمومی، بیان کرد: مساله آب در استان سمنان تنها یک موضوع تخصصی نیست، بلکه به حوزه فرهنگ عمومی، رفتار مصرف‌کننده، ساختار مدیریت و حتی امنیت اجتماعی گره خورده است.

سیدرسول موسوی نژادیان با اشاره به اثرگذاری جریان رسانه‌ای استان گفت: برنامه‌هایی مانند جشنواره «رسانه و آب» باید به بستری برای ارتقای حساسیت اجتماعی و فهم عمومی نسبت به بحران آب تبدیل شود؛ زیرا رسانه تنها روایتگر وضعیت نیست، بلکه مشارکت‌کننده فعال در مدیریت افکار عمومی به شمار می‌رود.

به باور او، نقش رسانه‌ها در سفر استانی هیات دولت نیز باید مطالبه‌گرانه، دقیق، مستند و مبتنی بر ارایه تصویر واقعی از شرایط منابع آبی استان باشد؛ تصویری که بتواند تصمیم‌گیران در سطح ملی را با اولویت‌های ضروری استان روبه‌رو کند.

ایستایی آب آشامیدنی بر منابع زیر زمینی فرسوده

نخستین بخش از نشست، فضای گفت‌وگو به یکی از عمیق‌ترین و حساس‌ترین چالش‌های استان از جمله بحران آب رسید و مدیران از فرسودگی منابع زیرزمینی و وابستگی کامل به چاه‌ها گرفته تا افت سالانه سفره‌ها، فرونشست، فقدان داده‌های کافی، تغییر الگوهای بارش و شکنندگی تأمین آب شرب اشاره کردند که همه نشان می‌داد مساله آب دیگر یک هشدار نیست، بلکه یک وضعیت فوریت‌دار این استان است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سمنان در نخستین بخش، چالش‌ها را با ترسیم واقعیتی سخت آغاز و بیان کرد: استان سمنان امروز بر ستون‌های فرسوده منابع زیرزمینی ایستاده و امنیت تامین آب شرب به شدت شکننده شده است.

بخش اعظم تأمین آب استان به استخراج آب‌های زیرزمینی وابسته است و کاهش بارش، تغییر نوع بارش از برف به باران و افت محسوس سطح سفره‌ها باعث شده ظرفیت برداشت و کیفیت منابع با تهدید جدی مواجه شود

منصور کشاورزیان توضیح داد که شرکت آبفا با پوشش بیش از ۹۹ درصد جمعیت شهری و حدود ۹۵ تا ۹۶ درصد جمعیت روستایی، مسئولیتی سنگین را بر دوش دارد، اما این مسئولیت در اقلیمی که سال‌هاست با خشکسالی ممتد روبه‌رو است، به مراتب دشوارتر شده است.

او افزود: بخش اعظم تأمین آب استان به استخراج آب‌های زیرزمینی وابسته است و کاهش بارش، تغییر نوع بارش از برف به باران و افت محسوس سطح سفره‌ها باعث شده ظرفیت برداشت و کیفیت منابع با تهدید جدی مواجه شود.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سمنان اضافه کرد: آب شرب، به عنوان حساس‌ترین خدمت مرتبط با امنیت روانی و سلامت جامعه، اکنون چالش‌هایی دارد که مستلزم بازسازی چاه‌ها، نوسازی تاسیسات، تقویت تجهیزات مکانیکی و الکتریکی و افزایش ضریب اطمینان است؛ کاری که شرکت آبفا از ابتدای سال ۱۴۰۳ به‌طور گسترده آغاز کرد اما همچنان با محدودیت منابع مالی و فرسایش طبیعی سفره‌های زیرزمینی دست‌به‌گریبان است.

از جیب مصرف می‌کنیم

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای سمنان، تصویر کلان‌تری از بحران کم‌آبی استان ارایه داد و گفت: سمنان از دو جهت در حوضه آب سطحی و در حوضه آب زیرزمینی دچار خشکسالی است.

حمید احسانی با ارائه داده‌ها بیان کرد: سهم آب سطحی تنها حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد از نیاز استان را پوشش می‌دهد و ۷۰ تا ۷۵ درصد دیگر بر دوش سفره‌های زیرزمینی است؛ سفره‌هایی که سالانه بین ۵۰ تا ۷۰ سانتی‌متر افت می‌کنند و کسری مخزن سالانه به حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ میلیون مترمکعب رسیده است.

وی هشدار داد که استان در عمل «از جیب سفره‌های زیر زمینی» مصرف می‌کند و چون ورودی به سفرهای زیرزمین بسیار کمتر از برداشت است، فرونشست زمین به بحرانی غیرقابل بازگشت تبدیل شده است.

او تاکید کرد: مدیریت مصرف در استان نه یک توصیه، بلکه یک ضرورت حتمی برای جلوگیری از تشدید فرونشست و از دست رفتن کامل توان زیستی و اقتصادی دشت‌های استان است.

فقدان داده در استان پنج اقلیم

مدیرکل هواشناسی سمنان بخشی دیگر از بحران را روشن کرد و گفت: فقدان داده‌های کامل و گسترده در این استان با پنج اقلیم متفاوت و وسعت بسیار مساله‌ساز است.

ایرج مصطفوی با اشاره به ۸۱ ایستگاه فعال هواشناسی در استان سمنان گفت: این شبکه با وجود توسعه قابل توجه، هنوز پاسخگوی تمام نیازهای مدیریت بحران آب نیست و این درحالی است که خشکسالی، کاهش بارندگی، الگوهای نامنظم بارش و رخدادهای اقلیمی شدید مانند سیلاب، سرمازدگی و یخبندان بر استان سایه انداخته، پیش‌بینی و هشدار به موقع باید مبتنی بر داده‌های بیشتر و شبکه گسترده‌تری باشد.

او تاکید کرد که برنامه هفتم توسعه بر گسترش ایستگاه‌ها تمرکز دارد، اما شدت بحران ایجاب می‌کند شتاب بیشتری در زمینه پایش، سامانه‌های هشدار سریع و تولید داده کاربردی برای نهادهای بهره‌بردار ایجاد شود.

اصلاح تخصیص‌ها، ساماندهی برداشت‌ها و بازنگری در الگوی توسعه

در بخش دوم ضرورت «مداخله» در مرکز بحث قرار گرفت؛ بیان شد که بحران آب سمنان نه ناشی از یک عامل، بلکه نتیجه برهم‌خوردن هم‌زمان سه مؤلفه وابستگی مزمن به منابع زیرزمینی، الگوی مصرف ناپایدار و ضعف نظام پیش‌بینی و پایش و از ضرورت تنوع‌بخشی به منابع و تغییر نگاه به مصرف گرفته تا بازنگری در الگوهای توسعه و تقویت شبکه داده و سامانه‌های هشدار است.

«کاهش فشار بر سفره‌ها» و «افزایش تاب‌آوری شبکه توزیع» از رویکردهای مورد بحث در این بخش بود.

طرح‌های انتقال آب لازم‌اند، اما به‌تنهایی بحران را حل نمی‌کنند

مدیرعامل آب منطقه ای سمنان پیشنهاد داد: مدیریت مصرف باید به صورت جدی وارد برنامه‌ریزی توسعه‌ای استان شود و استان نباید در حوزه‌های وابسته به مصرف گسترده آب زیرزمینی، توسعه یابد.

احسانی تاکید کرد که طرح‌های انتقال آب لازم‌اند، اما به‌تنهایی بحران را حل نمی‌کنند؛ تا زمانی که مصرف کنترل نشود، هر آبی که وارد استان شود، دوباره به مصرف فزاینده و برداشت بیش از توان می‌انجامد.

او همچنین پیشنهاد کردک الگوی کشت، بهره‌وری صنایع، مکان‌یابی واحدهای جدید و صدور مجوزهای آب‌بر بازنگری شود.

افزایش تاب‌آوری، تنوع‌بخشی و تغییر نگاه به مصرف

مدیرعامل آب و فاضلاب سمنان هم در پیشنهادهای خود به چند محور مهم اشاره کرد؛ نخست این‌که تأمین ۸۵ میلیون مترمکعب آب شرب در سال برای این استان با اتکای غالب به منابع زیرزمینی دیگر پایدار نیست و باید برای تقویت منابع جایگزین اقدام شود.

کشاورزیان یادآور شد که امروز حتی شهر گرمسار(که وابسته به رودخانه حبله‌رود است) با بحران تأمین آب روبه‌رو شده و این نشانه‌ای است که مصرف‌کنندگان، سیاستگذاران و مجموعه مدیریتی استان باید با ساختار جدیدی از محدودیت‌ها روبه‌رو شوند.

وی افزود: شهرها و روستاهای فاقد منابع پایدار، مرزی برای رشد ندارند و لازم است با مدیریت مشترک با آب منطقه‌ای، مطالعات مکان‌یابی منابع جدید، ارتقای برداشت‌های ایمن، و برنامه‌ریزی برای آب‌رسانی اضطراری در دستور کار قرار گیرد.

ارتقای شبکه پایش، توسعه سامانه‌های هشدار و داده‌محوری

مدیرکل هواشناسی سمنان هم پیشنهاد داد که استان در سرمایه‌گذاری برای ایستگاه‌های جدید، شبکه داده‌های به‌هنگام، سامانه‌های پیش‌بینی میان‌مدت و بلندمدت و ارتباط سریع با دستگاه‌های متولی سرعت بیشتری به خرج دهد.

به باور مصطفوی، بدون داده دقیق، برنامه‌ریزی منابع آب تنها بر حدس و تجربه تکیه خواهد کرد و این در شرایط اقلیمی متغیر امروز خطرناک است.

از اعتبار تا سیاست واحد برای تامین و انتقال آب

مدیران حاضر در بخش سوم این پاتوق، با تاکید بر ضرورت حمایت دولت و سیاستگذاری واحد، در قالب پیشنهادها و درخواست‌های خود از هیات دولت که به زودی به استان سمنان سفر می کنند، بر این نکته توافق داشتند که بدون تخصیص منابع مالی و ثبات سیاست، اقدامات اجرایی نمی‌تواند این وضعیت را مهار کند.

تامین آب شرب از هر منشا قانونی باید انجام شود و در کنار آن نیاز داریم دولت حمایت مالی و سیاست واحدی اعلام کند تا برای همیشه تکلیف انتقال آب روشن شود

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سمنان در این بخش با تاکید بر اینکه مسئولیت تامین آب شرب بر دوش شرکت آبفا بسیار سنگین است، خواست اصلی خود را از دولت در دو محور مشخص اعلام کرد که شامل اول تامین اعتبار لازم برای اجرای پروژه‌های مصوب و کارشناسی‌شده و دوم اعلام یک سیاست واحد در زمینه انتقال آب به استان، به‌طوری که مسیر و منشأ منابع کامل مشخص باشد و از بلاتکلیفی و اختلاف‌نظر جلوگیری شود.

کشاورزیان با اشاره به اینکه بسیاری از پروژه‌ها آماده اجراست، گفت: تامین آب شرب از هر منشا قانونی باید انجام شود و در کنار آن نیاز است دولت حمایت مالی و سیاست واحدی اعلام کند تا برای همیشه تکلیف انتقال آب روشن شود.

وی همچنین به همکاری خیران و نهادهای بین‌المللی اشاره کرد و افزود که حدود یک هزار و ۲۰۰ میلیارد ریال در یک سال و نیم اخیر توسط خیران برای پروژه‌های آب روستایی استان تامین شد، نمونه بارز آن پروژه آبرسانی به روستای ابوالحسنی است.

تامین یک هزار لیتر در ثانیه برای آب شرب

احسانی، مدیرعامل آب منطقه‌ای سمنان هم ، بحران آب را یک موضوع همیشگی دانست که در سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی‌های مکرر و برخی شرایط خاص تشدید شده است.

او با تاکید بر اینکه هدف اصلی تمامی پروژه‌های انتقال، تأمین آب شرب است، گفت: ممکن است برخی برداشت کنند که این آب برای کشاورزی است، اما دغدغه اصلی تامین آب بخش آشامیدنی است و این طرح‌ها ضرورت قانونی، اجتماعی و امنیتی دارد.

احسانی به جزئیات پروژه‌های مصوب تامین آب شرب در سه شهرستان شاهرود، گرمسار و سمنان اشاره کرد و افزود: مجموع ظرفیت این طرح‌ها پس از اجرا، نزدیک به یک‌هزار لیتر بر ثانیه به سرجمع تأمین آب استان اضافه خواهد کرد.

او زمان اجرای پروژه‌ها را بین ۲ تا پنج سال بر اساس نوع پروژه و منابع در دسترس برآورد کرد و با اشاره به اینکه اعتبار پیش‌بینی شده حدود ۱۵۰ هزار میلیارد ریال است، تاکید کرد: تخصیص به موقع این منابع، امکان مهار بحران را فراهم می‌کند.

داده‌محوری و توسعه سامانه‌های پیش‌بینی

مدیرکل هواشناسی سمنان هم نقش سامانه‌های پیش‌بینی و شبکه پایش را در مدیریت بحران ضروری دانست و گفت: بدون داده‌های دقیق، برنامه‌ریزی منابع آب تنها بر حدس و تجربه تکیه می‌کند و این در شرایط اقلیمی متغیر استان خطرناک است.

مصطفوی به توسعه ایستگاه‌ها و ایجاد سامانه‌های هشدار سریع اشاره کرد و افزود: این اقدامات هم از نظر مدیریت منابع، هم بیمه‌ و هم کشاورزی اهمیت دارند و طبق مصوبات سفر در دستور کار قرار گرفته‌اند.

در استان سمنان، مسئله آب دیگر یک موضوع ساده و مرتبط با طبیعت نیست؛ بلکه تبدیل به متغیر اصلی توسعه اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی شده است؛ داده‌های ارائه‌شده از سوی آبفا، آب منطقه‌ای و هواشناسی، یک تصویر واحد را نشان می‌دهد، استان در شرایطی قرار دارد که برداشت بیش از حد، کاهش بارندگی، تغییرات اقلیمی و توسعه نامتوازن، هم‌زمان سفره‌ها را تهی و آسیب‌پذیری را بیشتر کرده است.

بر اساس تحلیل روند بارش، افت سطح آب و فشار بر سفره‌های آب زیرزمینی، وضعیت کنونی اگر اصلاح نشود، سمنان طی چند سال آینده با مسائلی همچون فرونشست غیرقابل‌ بازگشت، هزینه‌های بالا برای انتقال آب، ایجاد اشکال در زیرساخت‌های اضطراری و حتی مهاجرت اجباری از برخی مناطق روبه‌رو خواهد شد.